نوع مقاله : پژوهشی
نویسنده
اســتادیار ، گــروه علــوم اجتماعــی، دانشــگاه علــوم اسلــامی رضــوی، مشــهد، ایــران.
چکیده
آدام اسمیت در دو کتاب نظریۀ عواطف اخلاقی و ثروت ملل، رویکردی نوین به فلسفۀ اخلاق و اقتصاد ارائه می‌دهد. وی با تمرکز بر مفاهیمی چون همدلی، قوۀ تخیل و ناظر بی‌طرف، بنیان‌های فلسفی اقتصاد خود را شکل می‌دهد. در مقایسه با رویکرد ارسطو و توماس آکویناس که میان احساسات انسانی و عقل/خداوند گسست قائل بودند، اسمیت و هیوم تلاش کردند مبنای اخلاق را در قلمرو تخیل و همدلی تعریف کنند. این رویکرد اگرچه منجر به نفی حسن و قبح ذاتی می‌شود، اما نگاهی متفاوت به مفاهیم اخلاقی ارائه می‌دهد. نقد جان میلبنک به دیدگاه الهیاتی اسمیت و پیشنهاد حکمت متعالیۀ ملاصدرا با طرح تجرد مثالی، راه‌حلی برای غلبه بر این گسست ارائه می‌دهد. تجرد مثالی در دیدگاه ملاصدرا هم برای همۀ انسان‌ها قابل دسترس است و هم امکان حفظ حسن و قبح ذاتی را فراهم می‌کند. این رویکرد می‌تواند مبنای اخلاقی برای اقتصاد اسلامی باشد، هرچند دست‌یابی به الگوی عملیاتی، نیازمند پژوهش‌های بیشتر است.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
A Reflection on the Relationship between Moral Philosophy and Adam Smith’s Economics: A Discussion on the Foundations of Islamic Economics
نویسنده [English]
- Mohammad Reza Ghaemi Nik
Assistant Professor, Department of Social Sciences, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran
چکیده [English]
Adam Smith, in The Theory of Moral Sentiments and The Wealth of Nations, presents a novel approach to the intersection of moral philosophy and economics. By emphasizing concepts such as empathy, the imaginative faculty, and the impartial spectator, Smith lays the philosophical foundations of his economic thought. Unlike Aristotle and Aquinas, who distinguish sharply between human passions and reason or the divine, Smith and his predecessor David Hume locate the basis of morality within the realm of imagination and sympathy. Although this perspective rejects the notion of intrinsic moral good and evil, it offers a distinctive ethical framework. John Milbank’s theological critique of Smith’s secular moral philosophy, alongside Mulla Sadra’s concept of imaginal abstraction (تجرد مثالی) within his Transcendent Wisdom (حکمت متعالیه), provides a potential solution to overcome this divide. Mulla Sadra’s imaginal abstraction is accessible to all humans and preserves the idea of inherent moral values. This integrated approach can serve as a moral foundation for Islamic economics. Nonetheless, developing a practical operational model based on these philosophical insights requires further research.
کلیدواژه‌ها [English]
- Adam Smith
- Theory of Moral Sentiments
- Wealth of Nations
- imaginal abstraction
- Islamic economics
- ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1375). الاشارات و تنبیهات، شرح خواجه نصیرالدین طوسی. قم: نشرالبلاغه.
- اسمیت، آدام. (1357). ثروت ملل. ترجمۀ سیروس ابراهیم‌زاده. تهران: نشر پیام.
- باتلر، ایمون. (1400). تحلیل کتاب ثروت ملل و نظریۀ عواطف اخلاقی. تهران: انتشارات سایان استارگان.
- پیک‌حرفه، شیرزاد. (1391). «اسمیتی که نمی‌شناسیم/ موج جدید احیای آدام اسمیت و ارائۀ تصویری تازه از اندیشه‌های او بر پایۀ کتاب نظریۀ عواطف اخلاقی». کتاب ماه فلسفه، 65، 69-72.
- توسلی، محمود؛ رستمیان، علی. (1401). بازخوانی روشنگرانۀ منظومۀ فکری آدام اسمیت. قم: دانشگاه مفید.
- جوادی آملی، عبدالله. (1381). نسبت دین و دنیا. قم: اسراء.
- خمینی، روح‌الله. (1368). صحیفۀ امام خمینی (ره). تهران: موسسۀ تنظم و نشر آثار امام خمینی (ره).
- خمینی، روح‌الله. (1391). شرح جنود عقل و جهل. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
- صدرالمتألهین شیرازی، محمدبن ابراهیم. (1363). مفاتیح‌الغیب. مقدمه و تصحیح محمد خواجوی. تهران: موسسۀ تحقیقات فرهنگی.
- صدرالمتألهین شیرازی، محمدبن ابراهیم. (1381). المبدأ و المعاد (ج2). تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
- صدرالمتألهین شیرازی، محمدبن ابراهیم. (1410ق). الحکمه‌المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
- طباطبائی، سیدمحمدحسین. (1417ق). المیزان فی تفسیرالقرآن (ج1 و 10). قم: دفتر نشر انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
- عبودیت، عبدالرسول. (1391). نظام حکمت صدرایی (جلد سوم: انسان‌شناسی). قم: موسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
- علامه فلسفی، احمد. (1399). آدام اسمیت. تهران: انتشارات فراروان‌شناسی.
- فیض‌کاشانی، ملامحسن. (1384). محجة‌البیضاء فی تذهیب الاحیاء. قم: انتشارات حسنین.
- کاپلستون، فردریک. (1373). تاریخ فلسفه (جلد یکم: یونان و روم). ترجمۀ سیدجلال‌الدین مجتبوی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی و سروش.
- کاپلستون، فردریک. (1382). تاریخ فلسفه (جلد پنجم: فیلسوفان انگلیسی از هابز تا هیوم). ترجمۀ امیرجلال‌الدین اعلم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی و سروش.
- کاپلستون، فردریک. (1388). تاریخ فلسفه (جلد دوم: فلسفۀ قرون وسطا، از آگوستینوس تا اسکوتوس). ترجمۀ ابراهیم دادجو. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی و سروش.
- کربن، هانری. (1372). «عالم مثال». ترجمۀ سیدمحمد آوینی. نامۀ فرهنگ، 2(2-3) و 10-11، 267.
- مطهری، مرتضی. (1395). فلسفۀ اخلاق. قم: انتشارات صدرا.
- میلبنک، جان. (1396). الهیئت و نظریۀ اجتماعی. ترجمۀ شهناز مسمی‌پرست. تهران: انتشارات ترجمان علوم انسانی.
- نراقی، احمدبن محمدمهدی. (1389). معراج السعاده. قم: انتشارات طوبای محبت.
- وینستین، جک راسل. (1392). زندگی و اندیشه‌های آدام اسمیت. ترجمۀ شیرزاد پیک‌حرفه.
- هرتسک، لیزا. (1402). اختراع بازار. ترجمۀ مصطفی زالی. تهران: انتشارات ترجمان علوم انسانی.
- همایون کاتوزیان، محمدعلی. (1399). آدام اسمیت و ثروت ملل. تهران: انتشارات امیرکبیر.
- Aquinas, T. (1984). The Summa Theologica of St. Thomas Aquinas (Five Volumes). Christian Classics.
- (2015). The Nicomachean Ethics of Aristotle. A&D Books.
- Hume, D. (1951). A Treatise of Human Nature. Ed. by A. Selby-Bigge. Oxford.
- Hume, D. (1952). Enquiries Concerning the Human understanding and Concerning the principle of Morals. Ed. by A. Selby-Bigge. Oxford.
- Smith, A. (1977). An Inquiry into the Nature and Causes of The Wealth of Nations. Ed. by Edwin Cannan. University of Chicago Press.
- Smith, A. (1984). The Theory of Moral Sentiments. Ed. by D. D. Raphael and A. L. Macfie. Liberty Fund.
- Voegelin, E. (1999). History of political Ideas (vol.7: The New Order and Last Orientation). Ed. by Jurgen Gebhardt. University of Missouri Press.
)