نوع مقاله : پژوهشی
نویسندگان
1 دانش آموخته کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران.
2 استادیار ، گروه حقوق، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران.
3 دانشجوی دکتری، گروه حقوق، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران.
چکیده
پس از اینکه در قانون روابط موجر و مستأجر مصوب ۱۳۷۶، اقدامات مداخله‌جویانۀ حاکمیت در روابط استیجاری پایان یافت، ستاد ملی مبارزه با کرونا از اردیبهشت ماه ۱۳۹۹، شورای عالی هماهنگی اقتصادی سران قوا در ۲۸/۰۲/۱۴۰۱، مجلس شورای اسلامی در ۱۰/۰۲/۱۴۰۳ و شورای عالی مسکن در تیرماه ۱۴۰۳ به لحاظ حمایت از قشرهای آسیب‌پذیر و خانوارهای مستاجر، نسبت به وضع برخی محدودیت‌ها بر موجرین اقدام نمودند. در این پژوهش که به روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از اسناد کتابخانه‌ای تدوین گشته، به بررسی مبانی فقهی-حقوقی این مصوبات که مشتمل بر تمدید اجباری قرارداد اجاره و همچنین تحدید و تسعیر در میزان اجاره‌بها می‌باشد، پرداخته شده است. النهایه نظر به اینکه این مداخلات بر اصول و قواعدی همچون اصل ولایت فقیه، قاعدۀ مصلحت، قاعدۀ ضرورت و حفظ نظام معاش تکیه دارد و مبانی مذکور بر احکام اولیۀ حرمت تسعیر، حرمت غصب، حرمت اکل مال به باطل و اصل حاکمیت اراده تقدم دارند، لذا می‌توان نتیجه گرفت مداخلۀ حکومت در روابط استیجاری تحت شرایط خاص، به صورت محدود و موقت جائز و در مواقعی لازم می‌باشد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Jurisprudential and Legal Foundations of Government Intervention in Tenancy Relations
نویسندگان [English]
- Ali Roshani 1
- Jafar Zanganeh Shahraki 2
- Masoud Roshani 3
1 Master's degree, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran
2 Assistant Professor, Department of Law, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran
3 Ph.D. Candidate, Department of Law, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran.
چکیده [English]
Following the enactment of the 1997 Landlord and Tenant Relations Act (Law No. 132/1376), state interventions in tenancy agreements largely ceased. However, starting from May 2020, the National Headquarters for COVID-19 Response, followed by the Supreme Economic Coordination Council of the Heads of Powers in May 2022, the Islamic Consultative Assembly in May 2024, and the Supreme Housing Council in July 2024, introduced various restrictions on landlords to protect vulnerable groups and tenant households. These interventions primarily involved mandatory lease renewals and the regulation and limitation of rent amounts. This descriptive-analytical study, based on library research, investigates the jurisprudential and legal foundations underpinning these governmental measures. It focuses on the obligatory extension of lease contracts and the imposition of rent controls. The findings reveal that these interventions are grounded in Islamic legal principles and maxims such as the Guardianship of the Islamic Jurist (Velayat-e Faqih), the rule of public interest (Maslaha), the principle of necessity (Darura), and the preservation of social order and livelihoods. These principles override primary rulings that prohibit unilateral contract modifications, usurpation, unjust consumption of others’ property, and uphold the principle of freedom of contract. Therefore, it can be concluded that under specific exceptional circumstances, limited and temporary government intervention in tenancy relations is not only permissible but sometimes necessary
کلیدواژه‌ها [English]
- residential lease
- autonomy of will
- usurpation
- rent setting
- Velayat-e Faqih
- public interest (maslaha)
- necessity (darura)
قرآن کریم
- انصاری، مرتضی. (1415ق). کتاب المکاسب. قم: نشر تراث شیخ أعظم.
- ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب (چاپ سوم). بیروت: دار صادر.
- بهاری، محب‌اللَّه بن عبدالشکور. مسلم الثبوت. بیروت: نشر دارالفکر، بی‌تا.
- ترمذی، محمد بن عیسی. (1395ق). سنن الترمذی (چاپ دوم). مصر: شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی البابی الحلبی.
- سنهوری، عبدالرازق. (1383ق). الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- سیدرضی، ابوالحسن محمد. نهج‌البلاغة. (بی‌تا) بیروت: دار الکتاب اللبنانی.
- شهید اول. (1417ق). الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة (چاپ دوم). قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
- حائری، سید کاظم. (1385ش). الإمامة و قیادة المجتمع. قم: دار البشیر.
- حلّی، ابن‌ادریس. (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- حلّی، حسن بن یوسف. (1418ق). قواعد الأحکام (چاپ اول). قم: مؤسسة نشر اسلامی.
- حلّی، حسن بن یوسف. (1413ق). مختلف الشیعة (چاپ دوم). قم: مؤسسة نشر اسلامی.
- حلّی، محمد بن حسن. (1387ش). إیضاح الفوائد (چاپ اول). قم: مطبعة العلمیة.
- حرعاملی، محمد بن حسن. (1409ق). وسائل الشیعة. قم: مؤسسۀ آل‌البیت.
- فراهیدی، خلیل بن احمد. العین. (بی‌تا). بیروت: دار و مکتبة الهلال.
- فیرحی، داوود. (1386ش). نظام سیاسی و دولت در اسلام (چاپ پنجم). تهران: انتشارات سمت.
- طوسی، ابوجعفر. (1387ش). المبسوط فی فقه الإمامیة (چاپ سوم). تهران: مکتبة المرتضویة لإحیاء آثار جعفریة.
- طوسی، محمد بن حسن. (1365ش). تهذیب الأحکام (چاپ چهارم). تهران: دار الکتب العلمیة.
- طوسی، محمد بن حسن. (1411ق). الغیبة (چاپ اول). قم: دار المعارف الإسلامیة.
- صدوق، محمد بن علی. (1413ق). من لا یحضره الفقیه (چاپ دوم). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- صدوق، محمد بن علی بن بابویه. (1423ق). التوحید. قم: مؤسسۀ النشر الإسلامی.
- صدوق، محمد بن علی. علل‌الشرائع. (بی‌تا). نجف: منشورات المکتبة الحیدریة.
- صدوق، محمد بن علی. (1395ق). کمال‌الدین و تمام‌النعمة (چاپ دوم). تهران: نشر اسلامیه.
- صدوق، محمد بن علی. (1417ق). الأمالی (چاپ اول). قم: مؤسسة البعثة.
- صدوق، محمد بن علی. (1404ق). عیون أخبار الرضا (چاپ اول). بیروت: مؤسسة الأعلمی.
- غروی اصفهانی، محمدحسین. الإجارة. قم: دفتر انتشارات اسلامی، بی‌تا.
- کاتوزیان، ناصر. (1395ش). دورۀ حقوق مدنی ـ عقود معین (چاپ چهاردهم). تهران: شرکت سهامی انتشار.
- کاشف‌الغطاء، محمدحسین. تحریر المجلة. (بی‌تا). قم: مؤسسة الإمام‌الصادق.
- کلینی، ابوجعفر. (1407ق). الکافی (چاپ چهارم). تهران: دار الکتب الإسلامیة.
- کراجکی، محمد بن علی. (1410ق). کنز‌الفوائد، ج1، ص195. قم: دار الذخائر (چاپ اول).
- حرانی، حسن بن علی. (1363ش). تحف العقول (چاپ دوم). قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
- حسینی شیرازی، سیدمحمد. (1414ق). القواعد الفقهیة (چاپ اول). بیروت: المرکز الثقافی الحسینی.
- حسینی عاملی، سید جواد. مفتاح‌الکرامة فی شرح قواعد‌العلامة. قم: دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
- حکیم، محمدتقی. (1429ق). القواعد العامة فی الفقه المقارن (چاپ اول). تهران: مجمع‌العالمی للتقریب بین المذاهب الإسلامیة.
- خمینی، روح‌الله. (1356ش). ولایت‌فقیه. قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
- خمینی، روح‌الله. (1421ق). کتاب‌البیع. تهران: مؤسسۀ نشر آثار امام خمینی(ره).
- خمینی، سید روح‌الله. (1361ش). صحیفۀ نور. تهران: سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی.
- خمینی، سید روح‌الله. (1374ش). مجموعۀ آثار کنگرۀ بررسی مبانی فقهی امام خمینی(ره): نقش زمان و مکان در اجتهاد (چاپ اول). تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
- خمینی، سید روح‌الله. (1372ش). استفتائات. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- خمینی، سید روح‌الله. (1389ش). صحیفۀ امام (چاپ پنجم). تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
- خمینی، سید روح‌الله. (1424ق). توضیح‌المسائل (چاپ هشتم). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- خمینی، سید روح‌الله. (1392ش). تحریر‌الوسیله (چاپ اول). قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
- خطیب بغدادی، احمد بن علی. (1417ق). تاریخ بغداد (چاپ اول). بیروت: دار الکتب العلمیة.
- جوادی آملی، عبدالله. (1368ش). ولایت فقیه و رهبری در اسلام (چاپ دوم). تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء.
- زبیدی، مرتضی. تاج العروس من جواهر القاموس. (بی‌تا). بیروت: دار الفکر.
- زهیر، محمد ابوالنور. (1383ش). اصول الفقه (چاپ دوم). بیروت: دار المدار الإسلامی.
- زنجانی، عباسعلی‌عمید. (1368ش). مبانی‌فقهی کلیات قانون‌اساسی جمهوری اسلامی ایران. رشت: دفتر مرکزی جهاد دانشگاهی.
- مفید، محمد بن محمد. (1413ق). المقنعة (چاپ اول). قم: کنگرۀ جهانی هزارۀ شیخ‌مفید.
- مظفر، محمدرضا. (1370ش). اصول‌الفقه (چاپ چهارم). قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم.
- محقق‌حلّی. (1409ق). شرائع‌الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام (چاپ دوم). تهران: نشر استقلال.
- محقق‌کرکی. جامع المقاصد فی شرح القواعد. (بی‌تا). قم: مؤسسة آل‌البیت لإحیاء التراث.
- محقق داماد، سید مصطفی. (1406ق). قواعد‌فقه (چاپ دوازدهم). تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
- مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحارالأنوار (چاپ سوم). قم: دار إحیاء التراث.
- محمدی ری‌شهری، محمد. (1378ش). میزان الحکمة. ترجمۀ حمیدرضا شیخی. قم: مؤسسۀ فرهنگی دارالحدیث.
- منتظری، حسینعلی. (1415ق). دراسات فی ولایت الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة (چاپ دوم). قم: تفکر.
- نراقی، احمد بن محمد. (1417ق). عوائدالأیام فی بیان قواعد‌الأحکام. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
- مقالات:
- افتخاری، اصغر. (1392). تبارشناسی قاعدۀ مصلحت در فقه سیاسی شیعه. فصلنامۀ سیاست متعالیه، 1(1)، 90.
- اصلانی، فیروز؛ فردکاردل، محمود. (1391). امنیت، جمهوری اسلامی و نهادهای سیاست‌گذار. فصلنامۀ حقوق، 42(3).
- ارسطا، محمدجواد. (1378). ولایت‌مطلقۀ فقیه در قانون‌اساسی. اندیشۀ حکومت، 3، شهریور و مهر.
- باقی‌زاده، محمدجواد؛ امیدی‌فر، عبدالله. (1393). ضرورت حفظ نظام و منع اختلال در آن در فقه امامیه. شیعه‌شناسی، 12(47)، 170.
- بیگدلی، عطاالله. (1392). ره‌یافتی نو به ضوابط تشخیص مصلحت: از ضابطه تا فرآیند. سیاست‌های راهبردی و کلان، 1(2).
- حیاتی، علی‌عباس. (1380). انقضای مدت اجاره و آثار آن در حقوق مدنی ایران، مصر و فرانسه. اندیشۀ صادق: پژوهشنامۀ حقوق اسلامی، 3 و 4، تابستان.
- درویشی‌فرد، علی‌اصغر. (1396). فهم تجربۀ زیستۀ زنان بی‌خانمان. پژوهشنامۀ مددکاری اجتماعی، 14، زمستان.
- ره‌پیک، حسن. (1377). امنیت‌ملی و تحدید حقوقی آن. فصلنامۀ مطالعات راهبردی، 1(2).
- رجایی، حسین. (1380). قلمرو اختیارات ولی‌فقیه از دیدگاه فقها و قانون اساسی. رواق اندیشه، 4، ص5.
- صرافی، سیف‌الله. (1383). درآمدی بر جایگاه مصلحت در فقه. فصلنامۀ قبسات، 32، دی.
- فرزانه، عبدالحمید. (1391). نقش قاعدۀ ضرورت و اضطرار در مشروعیت سلب مالکیت توسط دولت. فقه و تاریخ تمدن، 31، بهار.
- فاضل، محمدصادق. (1396). حکم فقهی قیمت‌گذاری در بازار اسلامی. مبانی فقهی حقوق اسلامی، 10(20)، پاییز و زمستان.
- مرعشی، سید حسن. (1371). مصلحت و پایۀهای فقهی آن. مجلۀ قضایی و حقوقی دادگستری جمهوری اسلامی ایران، 6(56).
- نجارزاده هنجنی، مجید. (1399). تحلیل حقوقی وضع محدودیت‌های ناشی از همه‌گیری کرونا در حقوق ایران در جست‌وجوی ادارۀ صلاحیت‌دار. حقوق اداری، 7(23).
- سایت‌ها:
- واکنش شورای شهر تهران به پدیدۀ اتوبوس‌خوابی، سایت تحلیلی خبری عصر ایران، تاریخ انتشار ۱۲ دی ۱۴۰۰ https://www.asriran.com/003RNY
- برنامۀ دولت برای مستأجرها، روزنامۀ دنیای اقتصاد، شمارۀ ۵۳۷۴، ۱۴۰۰/۱۱/۵، شمارۀ خبر ۳۸۳۶۹۸۶ https://donya-e-eqtesad.com
- فضای کسب‌وکار در سایۀ کرونا، سایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ص2، ت11-12-1400 https://www.farhang.gov.ir
)