امکان‌سنجی فقهی بازار بدهی

نوع مقاله : علمی ترویجی

نویسندگان

1 دکتری علوم اقتصادی دانشگاه عدالت تهران

2 دانش‌پژوه سطح چهار جامعة الزهراء(علیهاالسلام) ، قم

چکیده

بازارهای مالی با نقشی تأثیرگذار بر اساس ماهیت حق مالیِ مبادله‌شده در آن، به بازار بدهی[1] و بازار سهام تقسیم می‌شوند. این دو بازار در کنار بازار مشتقات، ارکان اصلی بازار سرمایه متعارف را تشکیل می‌دهند که وظیفه تأمین مالی میان‌مدت و بلندمدت بخش خصوصی و عمومی را در کنار سودآوری برای سرمایه‌گذاران عهده‌دار می‌باشند. در مهندسی مالی[2] جدید به منظور تأمین مالی مستقیم، فعال کردن دارایی‌های ثابت، افزایش نقدینگی، بالا بردن قدرت مانور بنگاه‌ها و اجرای سیاست‌های مالی و پولی دولت‌ها جهت رسیدن به ثبات و رشد اقتصادی، بازاری جهت انتشار و مبادله اوراق بدهی با توجه به تغییرات انتظاری نرخ بهره طراحی شده است.
پیش از اسلامی کردن ابزارهای مورد استفاده در این بازار و معرفی صکوک نه فقط به عنوان ابزاری تقلیدی و نسخه‌ای اسلامی‌شده از اوراق قرضه، بلکه ابتکاری منطبق با شریعت جهت دگرگون کردن ساختار تأمین مالی، لازم است با توجه به چارچوب‌ها و احکام شرعی، ایجاد نهادی متمرکز برای مبادله ثانویه صکوک و اوراق مبتنی بر دَین را تحلیل نماییم.
در این مقاله که به روش کتابخانه‌ای با رجوع به منابع فقهی شیعه و اهل سنت صورت گرفته است، فرضیه جواز تشکیل بازار بدهی مورد پژوهش قرار گرفته و با بررسی شروط و احکام عقودی که صکوک بر پایه آن‌ها شکل گرفته است، از منظر مبادلات ثانویه و بیع دَین به عنوان زیربنای ایجاد و توسعه بازار بدهی، این امر استنتاج می‌گردد که ایجاد و توسعه بازاری به منظور مبادله صکوک و اسناد بدهی در بازار ثانویه به جز در مواردی، صحیح و جایز می‌باشد.



[1]. Debt market.


[2]. مهندسی مالی عبارتست از طراحی، توسعه و نوآوری در ابزار و سیستم‌های مالی و ارائه راه حل‌های خلاق برای حل مشکلات و کاهش ریسک در جهت افزایش ارزش شرکت‌ها.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Jurisprudential Feasibility of the Debt Market

نویسندگان [English]

  • Sayyed Sadiq Tabatabaei Nejad 1
  • Marzieh Sadat Mousavi 2
1 PhD in Economic Sciences
2 Student at Level 4 of Jami'at al-Zahra, Qom
چکیده [English]

Financial markets with an influential role are divided into debt market and stock market based on the nature of the financial rights exchanged in it. These two markets with the derivatives market form the main pillars of the conventional capital market, which is responsible for medium and long-term financing of the private and public sectors, along with profitability for investors. In new financial engineering for direct financing, activation of fixed assets (long-lived assets, tangible assets or property, plant and equipment (PP&E)), increase of liquidity, increase of maneuverability of enterprises and implementation of fiscal and monetary policies of governments to achieve economic stability and growth, market for issuance (distributing) and exchange of bond (finance) according to expected changes of Interest rates are designed. Before Islamizing the instruments used in this market and introducing sukuk (Arabic: صکوک‎ , romanized: ṣukūk; plural of Arabic: صک‎ , romanized: ṣakk, lit. 'legal instrument, deed, cheque, financial certificates), not only as an imitation tool and an Islamized version of bonds, but also a Sharia-compliant initiative is needed to change the financing structure in order to analyze the creation of a centralized institution for the secondary exchange of sukuk and debt-based securities according to the frameworks and rules of Sharia. In this article, which has been done in a library method with reference to Sunni and Shiite jurisprudential sources, the hypothesis of permission to form a debt market has been researched, and by examining the rules and conditions of the contracts on which sukuk is formed, it can be said that from the perspective of secondary exchanges and debt sale (recoupment, bay' al-dayn) as the basis for the creation and development of the debt market, it is concluded that the creation and development of the market in order to exchange sukuk and debt documents in the secondary market, except in some cases, is correct and permissible.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Debt market
  • Debt discount
  • Sukuk
  • Secondary Market of Sukuk

مراجع

  1. ابوصلاح حلبی، تقی‌الدین بن نجم‌الدین، الکافی فی الفقه، تصحیح رضا استادی، اصفهان، کتابخانه عمومی امام امیرالمؤمنین‰ ، 1403 ق.
  2. احمدی حاجی‌آبادی، سیدروح‌اللّٰه، «بررسی فقهی ـ نظری اوراق بهادار اسلامی (صکوک)»، فصلنامه راهبرد توسعه، شماره 12، زمستان 1386 ش.
  3. جعفری خسروآبادی، نصراللّٰه، «تحلیل فقهی و حقوقی مالیت استقلالی اوراق بهادار»، فصلنامه پژوهش‌های فقهی، دوره دوازدهم، شماره 3، پاییز 1395 ش.
  4. حبیبیان نقیبی، مجید، اوراق منفعت؛ تحلیل فقهی و اقتصادی، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1395 ش.
  5. حرّ عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1409 ق.
  6. حسینی حائری، سیدکاظم، فقه العقود، چاپ دوم، قم، مجمع اندیشه اسلامی، 1423 ق.
  7. حسینی عاملی، سیدمحمدجواد بن محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامه، قم، اسلامی، 1419 ق.
  8. حلّی، حسین بن علی، بحوث فقهیه، چاپ چهارم، قم، مؤسسة المنار، 1415 ق.
  9. رجب‌زاده، علی، غلامحسین خورشیدی، و علی قلیپور، «بررسی و تجزیه و تحلیل نقش بازار پول و بازار سرمایه در هزینه سرمایه شرکت‌ها (تحلیل نتایج تطبیقی و بخش صنعت ایران)»، فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی (رشد و توسعه پایدار)، سال ششم، شماره 1، بهار 1385 ش.
  10. زبیدی، محب‌الدین ابوفیض سیدمحمدمرتضی بن محمد حسینی واسطی، تاج العروس من جواهر القاموس، تحقیق علی شیری، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، 1414 ق.
  11. شریف مرتضی علم‌الهدی، علی بن حسین موسوی، الانتصار فی انفرادات الامامیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1415 ق.
  12. شوشی‌نسب، نفیسه، ماهیت حقوقی اوراق بهادار، تهران، میزان، 1394 ش.
  13. شوشی‌نسب، نفیسه، و محمود باقری، «تحلیل حقوقی اوراق بهادار به مثابه ارزش»، فصلنامه راهبرد، سال بیست و چهارم، شماره 76، پاییز 1394 ش.
  14. طباطبائی‌نژاد، سیدصادق، تحلیل فقهی ـ اقتصادی بازار بدهی در نظام اقتصادی اسلام، رساله دکتری، به راهنمایی غلامعلی معصومی‌نیا، تهران، دانشگاه عدالت، 1398 ش.
  15. طباطبائی‌نژاد، سیدصادق، و غلامعلی معصومی‌نیا، «فروش مبیع قبل از سررسید در عقد سلف»، فصلنامه جستارهای فقهی و اصولی، دوره هفتم، شماره 1، بهار 1400 ش.
  16. طباطبائی‌نژاد، سیدصادق، غلامعلی معصومی‌نیا، و مرضیه‌سادات موسوی، «بیع نقدی دَین از منظر فریقین»، پژوهش‌نامه میان‌رشته‌ای فقهی (پژوهش‌نامه فقهی)، دوره هشتم، شماره 16، بهار و تابستان 1399 ش.
  17. طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم بن عبدالعظیم، العروة الوثقی (المحشّی)، قم، اسلامی، 1419 ق.
  18. طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، چاپ سوم، تهران، کتاب‌فروشی مرتضوی، نرم‌افزار جامع فقه اهل بیت 2، 1416 ق.
  19. عاملی جبعی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، مٶسسة المعارف الاسلامیه، 1413 ق.
  20. عبادی، روح‌اللّٰه، بررسی فقهی ـ اقتصادی کارکرد بازار ثانویه اوراق بهادار اسلامی (صکوک) در نظام مالی اسلام، به راهنمایی محمدنقی نظرپور، قم، دانشگاه مفید، 1392 ش.
  21. عبدی‌پور فرد، ابراهیم، مباحث تحلیلی از حقوق تجارت، چاپ ششم، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1395 ش.
  22. عبدی‌پور فرد، ابراهیم، و سیدمرتضی شهیدی، «ابعاد فقهی، حقوقی و مالی قراردادهای سلف در بورس»، پژوهشنامه حقوق اسلامی، سال شانزدهم، شماره 1 (پیاپی 41)، بهار و تابستان 1394 ش.
  23. عبیداللّٰه، محمد، مهندسی مالی اسلامی، ترجمه مسلم بمانپور و سجاد سیفلو، تهران، دانشگاه امام صادق‰ و بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، 1387 ش.
  24. علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، مختلف الشیعة فی احکام الشریعه، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.

25. فبوزی، فرانک، فرانکو مودیلیانی، و مایکل فری، مبانی بازارها و نهادهای مالی، ترجمه حسین عبده تبریزی، چاپ سوم، تهران، پیشبرد، 1389 ش.

26. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، چاپ دوم، قم، هجرت، 1410 ق.

27. لاحم، اسامة بن حمود بن محمد، بیع الدین و تطبیقاته المعاصرة فی الفقه الاسلامی، ریاض، دار المیمان للنشر و التوزیع، 1433 ق.

28. مصطفی‌پور، منوچهر، «نگاهی به روش‌ها و ابزارهای تأمین مالی؛ با تأکید بر بازار بدهی»، مجله اقتصادی، سال شانزدهم، شماره‌های 7ـ 8، مهر و آبان 1395 ش.

  1. معصومی‌نیا، غلامعلی، «تخفیف مبلغ بدهی در دیون مدت‌دار در برابر کاهش مدت سررسید»، فصلنامه اقتصاد اسلامی، دوره ششم، شماره 24، زمستان 1385 ش.
  2. مٶمن، محمد، «جایگاه اوراق مشارکت در نظام اقتصادی اسلامی»، مجله معرفت اقتصادی، شماره 28، بهار 1378 ش.
  3. موسوی خمینی، سیدروح‌اللّٰه، تحریر الوسیله، ترجمه علی اسلامی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1425 ق.
  4. موسوی، سیدباقر، «خرید و فروش دین (تنزیل)»، فصلنامه اقتصاد اسلامی، دوره دوم، شماره 7، پاییز 1381 ش.
  5. موسویان، سیدعباس، ابزارهای مالی اسلامی (صکوک)، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1387 ش
  6. موسویان، سیدعباس، مجتبی کاوند، و حمیدرضا اسمعیلی، «اوراق بهادار (صکوک) جعاله؛ ابزاری کارآمد برای توسعه صنعت گردشگری»، فصلنامه اقتصاد اسلامی، دوره هشتم، شماره 32، زمستان 1387 ش.

35. نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ هفتم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1404 ق.

36. وحدة التدریب بمصرف الامارات الاسلامی، اسواق الصکوک الاسلامیة و کیفیة الارتقاء بها، جده، جامعة الملک عبدالعزیز، 1431 ق.

37. وزارة الاوقاف و الشئون الاسلامیة ـ الکویت، الموسوعة الفقهیة الکویتیه، کتابخانه اینترنتی مدرسه فقاهت، 1404ـ1427 ق.

38. هاشمی شاهرودی، سیدمحمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیتŒ ، قم، مٶسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیتŒ ، 1426 ق.

  1. هیئة المحاسبة و المراجعة للمؤسسات المالیة الاسلامیه، المعاییر الشرعیه، بحرین، 2010 م.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار