ابعاد «اخلاقی» و «کارکردی» علم اقتصاد متعارف؛ دریچه‌هایی برای طرح ایدۀ «علم اقتصاد اسلامی»

نوع مقاله : علمی ترویجی

نویسندگان

استادیار دانشکده علوم انسانی دانشگاه شاهد

چکیده

در این مقاله، دو پیش‌فرض مهم که امکان وجود «علم اقتصاد اسلامی» را نفی می‌کند، مورد بحث قرار گرفته و دلالت‌های ایجابی آن تصریح شده است؛ پیش‌فرض‌هایی در باب ابعاد «اخلاقی» و «کارکردی» علم اقتصاد. پیش‌فرض نخست بر آن است که پژوهش‌ها و تحلیل‌های اقتصادی صرفاً بیانگر روابطی میان متغیرها و پدیده‌های اقتصادی بوده و اساساً در عرصه هست‌ها (امور هستی‌مند) مطرح می‌شوند. بر اساس پیش‌فرض دوم، کارکرد «علم اقتصاد» در جامعه متفاوت با کارکرد «دین» است.
در این جستار تلاش شده است که بررسی این پیش‌فرض‌ها با دقت‌ورزی‌های تحلیلی ـ فلسفی از ماهیت «علم اقتصاد»، البته متکی به نظرات برخی اقتصاددانان و به فراخور موضوع، مستند به آموزه‌ها و برداشت‌های متکی بر منابع اسلامی صورت گیرد. در نهایت، هم‌راستا با مباحثِ انتقادیِ ارائه‌شده، نظر مختار در باب ماهیت «علم اقتصاد اسلامی» بیان شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

“Ethical” and “Functional” Dimensions of Conventional Economics; Windows for the Idea of “Islamic Economics”

نویسندگان [English]

  • Mohammad Javad Rezaei
  • Mahdi Movahedi
Assistant professor at Shahed University
چکیده [English]

Two important presuppositions that deny the existence of “Islamic economics” are discussed in this article and its positive (affirmative) implications are specified; presuppositions about the “ethical” and “functional” dimensions of economics; The first presupposition is that economic research and analysis merely expresses the relationships between economic variables and phenomena and are essentially in the realm of beings (existential affairs). The function of “economics” in society is different from the function of “religion” according to the second presupposition. In this article, an attempt has been made to examine these presuppositions with careful analytical-philosophical theories about the nature of “economics”, but, based on the opinions of some economists and in accordance with the subject documented by teachings and perceptions based on Islamic sources. Finally, in line with the critical issues presented in this paper, the opinion expressed on the nature of “Islamic economics” is presented.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic economics
  • Ethics and economics
  • Philosophy of economics
  • Function of economics
  1. ابن سینا، ابوعلی حسین بن عبداللّٰه، الشفاء، تصحیح ابراهیم مدکور، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1404 ق.
  2. اکبرنژاد، محمدتقی، کلام فقاهی: مبانی کلامی و فقهی اجتهاد، قم، دار الفکر، 1395 ش.
  3. جوادی آملی، عبداللّٰه، «انتظار بشر از دین»، تهیه و تنظیم محمدرضا مصطفی‌پور، ماهنامه پاسدار اسلام، شماره 233، فروردین و اردیبهشت 1380 ش.، قابل دسترس در وبگاه به نشانی: <http://pasdareeslam.ir/article_59299.html>.
  4. حسینی، سیدعقیل، «امکان شکل‌گیری دانش اقتصاد نظری در تمدن اسلامی»، فصلنامه اقتصاد اسلامی، سال ششم، شماره 23، پاییز 1385 ش.
  5. رضائی، محمدجواد و مهدی موحدی بکنظر، «روایتی عدالت‌بنیان از اقتصاد ”اثباتی“؛ تقریری از کارکرد علم اقتصاد و نسبت آن با علم اقتصاد اسلامی»، دوفصلنامه مطالعات اقتصاد اسلامی، سال سیزدهم، شماره 1 (پیاپی 25)، پاییز و زمستان 1399 ش.
  6. روسو، ژان ژاک، گفتاری در باب نابرابری، ترجمه حسین راغفر و حمید جاودانی، تهران، مؤسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی، 1386 ش.
  7. ژید، شارل، و شارل ریست، تاریخ عقاید اقتصادی، ترجمه کریم سنجابی، تهران، دانشگاه تهران، 1380ش.
  8. صدر، سیدمحمدباقر، اقتصاد ما، کتاب دوم، ترجمه سیدابوالقاسم حسینی (ژرفا)، قم، پژوهشگاه علمی تخصصی شهید صدر، 1393 ش.
  9. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، اصول کافی، ترجمه و تصحیح حسین استادولی، قم، دار الثقلین، 1390 ش.
  10. گلشنی، مهدی، علم و دین و معنویت در آستانه قرن بیست و یکم، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1385 ش.
  11. ملکیان، مصطفی، «پیش‌فرض‌های اسلامی کردن علوم»، در: حدیث آرزومندی: جستارهایی در عقلانیت و معنویت، تهران، نگاه معاصر، 1389 ش.

12. Aumann, Robert J., “War and Peace”, Nobel Prize Lecture, Royal Swedish Academy of Sciences, 2005, Available at: <https://www.nobelprize.org/uploads/2018/06/aumann -lecture.pdf>.

13. Backhouse, Roger E., & Steve G. Medema, “Defining Economics: The Long Road to Acceptance of the Robbins Definition”, Economica, Vol. 76(S1), 21 September 2009A, Available at: <https://doi.org/10.1111/j.1468-0335.2009.00789.x>.

14. Id., “Retrospectives: On the Definition of Economics”, The Journal of Economic Perspectives, Vol. 23(1), 2009B, Available at: <https://doi.org/10.2307/27648302>.

15. Blaug, Mark, Great Economists since Keynes: An Introduction to the Lives & Works of One Hundred Modern Economists, Barnes & Noble, 1985.

16. Boulding, Kenneth E., “Economics as a Moral Science”, The American Economic Review, Vol. 59(1), 1969, Available at: <https://doi.org/10.2307/1811088>.

17. Conant, James B., Modern Science and Modern Man, Columbia University Press, 1952.

18. Gordon, H. Scott, “The Pragmatic Basis of Economic Theory”, The Canadian Journal of Economics and Political Science/ Revue canadienne d'Economique et de Science politique, Vol. 16(4), 1950, Available at: <https://doi.org/10.2307/137857>.

19. Hausman, Daniel M., & Michael S. McPherson, “Taking Ethics Seriously: Economics and Contemporary Moral Philosophy”, Journal of Economic Literature, Vol. 31(2), 1993.

20. Hausman, Daniel M. & Michael S. McPherson & Debra Satz, Economic Analysis, Moral Philosophy, and Public Policy, 3rd Ed., Reviews & Endorsements, Cambridge University Press, 2017, Available at: <http://www.cambridge.org/ro/academic/subjects/economics/ public-economics-and-public-policy/economic-analysis-moral-philosophy-and-public-policy-3rd-edition?format=HB&isbn=9781107158313##gQGWDpFRdOcbSzj4.97>.

21. Louçã, Francisco, The Years of High Econometrics: A Short History of the Generation that Reinvented Economics, Routledge Studies in the History of Economics, Routledge, 2007.

22. Marschak, Jacob, “Methods in Economics: A Discussion”, The Journal of Political Economy, Vol. 49(3), 1941.

23. Martins, Nuno Ornelas, “Sen’s Capability Approach and Post Keynesianism: Similarities, Distinctions, and the Cambridge Tradition”, Journal of Post Keynesian Economics, Vol. 31(4), 2009, Available at: <http://www.jstor.org/stable/27746874>.

24. Putnam, Hilary, The Collapse of the Fact/Value Dichotomy and Other Essays, Harvard University Press, 2002.

25. Stanford, Jim, Economics for Everyone: A Short Guide to the Economics of Capitalism, Illustrations by: Tony Biddle, Pluto Press, 2008.

26. Vogt, Christopher P., “Business, Capabilities Theory, and the Virtue of Justice”, in: Alejo José G. Sison & Gregory R. Beabout & Ignacio Ferrero (Eds.), International Handbooks in Business Ethics. Handbook of Virtue Ethics in Business and Management, Vol. 35, Springer Netherlands, 2017, Available at: <https://doi.org/10.1007/978-94-007-6510-8_69>.

27. Wittgenstein, Ludwig, “I: A Lecture on Ethics”, The Philosophical Review, Vol. 74(1), 1965, Available at: <https://doi.org/10.2307/2183526>.