نوع مقاله : پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی دولت‌آباد اصفهان
2 دکتری شیعه‌شناسی
3 کارشناس ارشد اقتصاد اسلامی دانشگاه اصفهان
چکیده
چگونه می‌توانیم فهم بهتری از محتوای اندیشه اقتصادی اسلام یا مسلمانان در گذشته یا حال داشته باشیم و به توضیح بهتری از این اندیشه‌های اقتصادی دست یابیم؟
این مقاله با بهره‌گیری از آموزه‌های بین‌الاذهانی متفکران مسلمان از روش قیاسی و سپس با رجوع به اجزای پراکنده و متنوع این اندیشه‌ها در جریان‌ها، متفکران و آثار مرتبط این حوزه از روش استقرایی کوشیده است تا به فهمی روشمند از اندیشه‌های اقتصادی اسلام دست یابد. ارکان سه‌گانه دین اسلام یعنی اعتقادات، اخلاقیات و احکام به عنوان مسلّمات و یقینیات، به مثابۀ نقطه اطمینان‌بخش و سکویی مطمئن برای جستاری نظری در اندیشه اقتصادی اسلامی قرار گرفته است. از این رو در اندیشه اقتصادی اسلامی نیز اعتقاد اقتصادی، اخلاق اقتصادی و فقه اقتصادی از ارکان تلقی شده است.
در این نوشتار، ضمن شرح مختصر این سه حوزه، تعاملات شش‌گانه آن‌ها، شناسایی و تأثیرگذاری‌های هر یک از آن‌ها بر دیگری در متن واقعیات فرد، جامعه و دولت نظریه‌پردازی شده است. کثرت موضوعات هر یک از سبدهای سه‌گانه و تعاملات شش‌گانه، در درون سه قالب اسلام حق، اسلام محقق در نظر دانشمندان و اسلام محقق در عمل مسلمانان و اسلام محقق در عملکرد دولتمردان موجب شده است تا جستار نظریِ حاضر در مقام توضیح اندیشه و در مقام تولید اندیشه انعطاف داشته باشد. وجه انتقادی و رهایی‌بخشی آن در قدرت فاصله‌افکنی بین وضعیت موجود مسلمانان و وضعیت مطلوب اسلام است. به این ترتیب، شناسایی قلّه‌های مطلوب و آرمانی در اسلام حق و نفس‌الامری دین به نوعی ساختن «مفاهیم خالص» می‌ماند که به ما در مطالعات پژوهشی مدد می‌رساند و فراتر از آن در کار سیاست‌گذاری اجرایی و طراحی نظام اقتصادی مطلوب یاری می‌دهد؛ به نحوی که پژوهشگر یا سیاست‌گذار بداند که در هر سبد معرفتی و تعاملات شش‌گانه به دنبال چیست؟ و چه تأثیرگذاری‌ها و تأثیرپذیری‌هایی را می‌توان انتظار داشت؟
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
The Form of Perception of Islamic Economic Thought
نویسندگان [English]
- Ahmad Reza Shahsanaei 1
- Alireza Zakizadeh Ranani 2
- Ali Khalili 3
1 Assistant prof. at Dolatabad Islamic Azad Univ. of Isfahan
2 PhD in Shi'a Studies
3 Master of Islamic Economics, University of Isfahan
چکیده [English]
How can we have a better understanding of the content of the economic thought of Islam or Muslims in the past or present and achieve a better explanation of these economic thoughts? Economic belief, economic ethics and economic jurisprudence are considered as pillars in Islamic economic thought. In this article, while briefly describing these three fields, their six dealings are identified and the effects of each of them on the other are theorized in the core of the realities of the individual, society and government. The multiplicity of subjects in each of the three theories and the six dealings (concepts), within the three forms of Islam of Truth, Realizing Islam in the view of scholars and Realizing Islam (Realized Islam) in the practice of Muslims and Realizing Islam (Realized Islam) in the practice of statesmen has led to the present theoretical inquiry to explain thought and be flexible in producing ideas. The critical and liberating aspect of it is in the power of putting distance between the current situation of Muslims and the desired situation of Islam. In this way, identifying the desirable and ideal peaks (degrees) in Islam of Truth and noumenal (essential) religion, remains a kind of construction of “pure concepts” that help us in research studies and beyond that, helps in executive policy-making and designing the desired economic system, so that the researcher or policy-maker knows what to look for in each knowledge theory and the six dealings (concepts)? And what influences and be affected can be expected?
کلیدواژه‌ها [English]
- Economic thought
- Islam
- Structure
- Methodology
- Economic Theory
- Thomas Springs
- Schumacher
- نهج‌البلاغه، ترجمه محمد دشتی، قم، مٶسسه تحقیقاتی امیرالمؤمنین ، 1382 ش.
- ابوداود، سلیمان بن اشعث سجستانی، سنن ابی‌داود، بیروت، دار الفکر، 1410 ق.
- احمدی طباطبایی، سیدمحمدرضا، «پیوند اخلاق و سیاست در اندیشه غزالی»، فصلنامه علوم سیاسی، سال چهارم، شماره 14، تابستان 1380 ش.
- اسپریگنز، توماس، فهم نظریه‌های سیاسی، ترجمه فرهنگ رجایی، تهران، آگاه، 1365 ش.
- برزگر، ابراهیم، روانشناسی سیاسی، تهران، سمت، 1388 ش.
- برزگر، ابراهیم ، مبانی تصمیم‌گیری سیاسی از دیدگاه امام خمینی، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، 1373 ش.
- برزگر، ابراهیم ، «مسئله فلسطین در اندیشه اسلام معاصر و روش جستاری اسپریگنز»، پژوهش حقوق و سیاست، شماره 12، پاییز 1383 ش.
- بن‌نبی، مالک، القضایا الکبری، دمشق، دار الفکر، 2002 م.
- جمشیدی، محمدحسین، اندیشه سیاسی شهید رابع؛ امام سیدمحمدباقر صدر، تهران، وزارت امور خارجه، 1377 ش.
- جوادی آملی، عبداللّٰه، بنیان مرصوص امام خمینی در بیان و بنان، قم، اسراء، 1375 ش.
- جوادی آملی، عبداللّٰ، تنسیم؛ تفسیر قرآن کریم، تنظیم علی اسلامی، قم، اسراء، 1378 ش.
- جوادی آملی، عبداللّٰ، «سخنرانی در همایش سیره‌شناختی پیامبر اعظم»، اصفهان، دانشگاه اصفهان، 1386 ش.
- حائری شیرازی، محی‌الدین، مقدمه‌ای بر علوم انسانی اسلامی، شیراز، نوید، 1363 ش.
- حقیقت، سیدصادق، توزیع قدرت در اندیشه سیاسی شیعه، تهران، هستی‌نما، 1381 ش.
- حکیمی، محمدرضا، مکتب تفکیک، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1377 ش.
- حلبی، علی‌اصغر، مبانی اندیشه‌های سیاسی در ایران و جهان اسلامی، تهران، بهبهانی، 1375 ش.
- خراسانی، رضا، اخلاق و سیاست در اندیشه سیاسی اسلام، قم، بوستان کتاب، 1383 ش.
- رجایی، فرهنگ، معرکه جهان‌بینی‌ها در خردورزی سیاسی و هویت ما ایرانیان، تهران، احیاء کتاب، 1373 ش.
- شرف‌الدین، علی بن عبدالکریم الفضیل، الزیدیة؛ نظریة و تطبیق، بیروت، العصر الحدیث، 1991 م.
- شریعتمدار جزایری، سیدنورالدین، «کارایی فقه سیاسی»، فصلنامه علوم سیاسی، سال چهارم، شماره 14، تابستان 1380 ش.
- شریعتی، روح‌اللّٰه، «اخلاق سیاسی و قواعد فقه سیاسی»، فصلنامه علوم سیاسی، سال ششم، شماره 23، پاییز 1382 ش.
- شریف، میان محمد، تاریخ فلسفه در اسلام، ترجمه نصراللّٰه پورجوادی و همکاران، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1362 ش.
- شومیکر، پاملاجی، جیمز ویلیام تنکارد، دومینک ال. لاسورا، نظریه‌سازی در علوم اجتماعی، ترجمه محمد عبداللهی، تهران، جامعه‌شناسان، 1387 ش.
- صدر، سیدمحمدباقر، خلافت انسان و گواهی پیامبران؛ دو طرح بنیادی برای تشکیل جامعۀ توحیدی در روی زمین، ترجمه جمال موسوی، تهران، روزبه، 1359 ش.
25. طباطبایی، سیدجواد، درآمدی فلسفی بر تاریخ اندیشه سیاسی در ایران، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1367 ش.
26. طباطبایی، سیدمحمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1374 ش.
27. عابدی شاهرودی، علی، ناصر کاتوزیان، صادق لاریجانی، محمد مجتهد شبستری، و مصطفی ملکیان، گفت‌وگوهای فلسفه فقه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1382 ش.
28. علیخانی، علی‌اکبر و همکاران، «مالک بن نبی»، در: اندیشه سیاسی در جهان اسلام، تهران، جهاد دانشگاهی، 1384 ش.
- علیخانی، علی‌اکبر و همکاران، روش‌شناسی در مطالعات سیاسی اسلام، تهران، دانشگاه امام صادق ، 1386 ش.
- غزالی، ابوحامد محمد بن محمد، نصیحة الملوک، تصحیح جلال‌الدین همایی، تهران، شهر بابک، 1361 ش.
- فیض، علیرضا، مبادی فقه و اصول، چاپ دوازدهم، تهران، دانشگاه تهران، 1380 ش.
- فیض، علیرضا و دیگران، «بررسی مباحث فقهی پیرامون نقش عقل، اخلاق، زمان و مکان و... با رویکردی به اندیشه‌های حضرت امام» (میزگرد)، پژوهشنامه متین، شماره 10، بهار 1380 ش.
- قادری، حاتم، اندیشه‌های سیاسی در اسلام و ایران، تهران، سمت، 1378 ش.
- قرضاوی، یوسف، مدخل لمعرفة الاسلام، قاهره، مکتبة وهبه، 2001 م.
35. کریمی، حسین، دستاویزهای سیاسی در مسائل اسلامی، تهران، جهاد دانشگاهی دانشگاه صنعتی شریف، 1361 ش.
36. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، الاصول من الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1365 ش.
37. کیخا، نجمه، مناسبات اخلاق و سیاست در اندیشه اسلامی، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1386 ش.
38. لمبتون، آ.ک.س.، «اندیشه سیاسی دوره اسلامی»، ترجمه عبدالرحمن عالم، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره 26، آذر 1370 ش.
- مصباح یزدی، محمدتقی، «احتیاط؛ اصل روش‌شناختی دین‌پژوهی»، دوفصلنامه پژوهش، سال اول، شماره 1، بهار و تابستان 1388 ش.
- مطهری، مرتضی، انسان و ایمان، تهران، صدرا، 1382 ش.
- مطهری، مرتضی ، انسان و سرنوشت، قم، صدرا، 1380 ش.
- مطهری، مرتضی ، ده گفتار، چاپ پنجم، قم، صدرا، 1368 ش.
- مطهری، مرتضی ، علل گرایش به مادیگری، قم، صدرا، 1357 ش.
- مطهری، مرتضی ، فلسفه اخلاق، تهران، دفتر انتشارات اسلامی، 1362 ش.
45. مطهری، مرتضی ، مبانی اقتصاد اسلامی، تهران، حکمت، 1409 ق.
46. موسوی خمینی، سیدروح‌اللّٰه، صحیفه نور، تهران، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، 1362 ش.
47. میراحمدی، منصور، «مبانی کلامی فقه سیاسی شیعه»، آینه معرفت، شماره 7، بهار 1385 ش.
48. میرتاج‌الدینی، سیدمحمدرضا، اخلاق کارگزاران حکومت از دیدگاه اسلام، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، 1374 ش.
- ناس، جان بایر، تاریخ جامع ادیان، ترجمه علی‌اصغر حکمت، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1382 ش.
- نجاتی، محمد عثمان، قرآن و روانشناسی، ترجمه عباس عرب، چاپ چهارم، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1377 ش.
- نجفی، موسی، «ضرورت اخلاق الهی در تحدید قدرت سیاسی در اندیشه علامه ملااحمد نراقی»، در: تأملات سیاسی در تاریخ تفکر اسلامی، جلد 2، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1375 ش.
52. نراقی، احمد بن محمدمهدی، معراج السعاده، چاپ پنجم، تهران، پیام آزادی، 1380 ش.
53. Rosenthal, Erwin I. J., Political Thought in Medieval Islam, New York, Cambridge University Press, 1962.
)